UVOD

POJAM JURISPRUDENCIJE

POJAM JURISPRUDENCIJE (OPŠTE TEORIJE PRAVA)

Na studijama prava izučavaju se, pre svega, pravne nauke. Pravne nauke su određene svojim predmetom i svojim metodom. Predmet istraživanja pravne nauke je, na prvom mestu, važeće pravo u jednoj državi ili u pravnoj zajednici druge vrste (Evropskoj uniji, međunarodnoj zajednici), dakle pozitivno pravo. Ovo pravo sadržano je pretežno u ustavu, zakonima i podzakonskim normativnim aktima date države, ali se ne sme ograničiti samo na te navedene pravne izvore. Važan deo pozitivnog prava svake nacije-države čini i pravo nastalo u praksi sudova, tj. sudijsko pravo, običajno pravo, kao i pravo proisteklo iz autonomnih pravnih izvora, pre svega, određenih normativnih akata trgovačkih (privrednih) društava (akti o osnivanju društava, njihovi statuti, ali i kolektivni ugovori o radu, kao i drugi autonomni normativni akti).

Smisao pozitivnog (važećeg) prava u jednoj naciji-državi ili pravnoj zajednici druge vrste ne može se u potpunosti razumeti, ako se ne uzmu u obzir opšta gledišta koja su se razvila zajedno s pravom, kao deo kulture tog naroda ili opšte kulture. Stoga, predmet istraživanja pravne nauke predstavlja, pored pozitivnog prava, i nekad važeće pravo. Iz tih razloga, istorija prava predstavlja nezaobilazni predmet proučavanja pravnih nauka (istorijske pravne nauke, pored pozitivnopravnih nauka koje izučavaju važeće, pozitivno pravo). Deo duge tradicije su i pokušaji da se razreše određena filozofska pitanja o pravu (što je predmet istraživanja filozofije prava). Sem toga, neophodno je istraživati i društvene pretpostavke prava, kao i njegova dejstva, što je uslovilo nastanak sociologije prava. Naravno, važeće pravo u određenoj državi ili drugoj pravnoj zajednici suviše je složeno da bi moglo biti predmet istraživanja jedne jedinstvene naučne pravne discipline. Upravo zbog složenosti pozitivnog prava, njegove se norme razvrstavaju, prema svojoj sadržini, u pravne oblasti i pravne grane. Te oblasti (unutrašnje i međunarodno pravo, javno i privatno pravo, materijalno i procesno pravo, državno i autonomno pravo) i grane prava (ustavno, upravno, sudsko, krivično, građansko, radno, međunarodno privredno pravo, procesna prava i druge grane prava) predmet su proučavanja posebnih pozitivnopravnih naučnih disciplina. Češće se u nastavne planove pravnih studija na pravnim fakultetima u svetu unose naučne discipline čiji su predmet proučavanja grane prava i te naučne discipline nose nazive prema grani prava koju izučavaju (nauka o krivičnom, građanskom …. pravu ili, kraće, krivično pravo, građansko pravo…). Ove se naučne discipline sastoje iz pojmova, kojima se iskazuju bitna svojstva određene grane prava ili prava određene nacije-države u celini. Stoga, stepen apstrakcije u ovim konkretnim pravnim naukama (koje imaju za predmet proučavanja konkretno pravo u određenoj državi, bez obzira na to da li je u pitanju pozitivnopravna ili istorijskopravna naučna disciplina) nije toliko visok kao u teorijskim pravnim naukama. Konkretne pravne nauke opisuju i objašnjavaju pravo konkretne države (Nemačke, Rusije, Srbije, Crne Gore, SAD, Francuske), što ne zahteva tako visok stepen apstrakcije kao u teorijskopravnim (opštim) naučnim pravnim disciplinama…